Obecnie (2020, 2021…) pojawia się średnio jedno nowe, nieznane wcześniej zdjęcie TRCN na miesiąc. Często są to zdjęcia wykonane przez Niemców w latach 40. – mimo trudnych czasów aparaty fotograficzne były wtedy często spotykane, co znajduje potwierdzenie również u powstańców warszawskich. Zdjęć z lat wcześniejszych, prezentujących Radiostację Transatlantycką i jej urządzenia w czasach swojej świetności, pojawiało się znacznie mniej – całe szczęście, do czasu…
Część materiałów zdjęciowych odkrytych w poprzednich latach ukazuje TRCN również w formie modeli, grafik i eksponatów (podzespołów urządzeń nadawczych i antenowych), prezentowanych na wydarzeniach związanych z promocją polskich osiągnięć technicznych i przemysłu, w tym Międzynarodowych Targach Poznańskich 1929 i 1930. Ogromnych rozmiarów model całej radiostacji (wraz z budynkami administracyjnymi), zrywalne wsporniki przewodów pojemnościowych anteny, izolatory „grzybowe”, dysk alternatora Alexandersona, reprezentacyjny globus z podświetlanymi liniami prezentującymi międzynarodowe połączenia telegraficzne wychodzące z TRCN, wreszcie – „święty Graal” w postaci otwieralnej od góry miniatury budynku nadajnika, niczym domek dla lalek wyposażonej we wszystkie najważniejsze sprzęty w środku; dzisiaj byłby to cudowny eksponat, umożliwiający nie tylko udokumentowanie konstrukcji budynku, ale i służący za swoisty przewodnik po jego ruinach, które – jak się okazuje – mogą sięgać nawet 1 piętro poniżej pierwotnego poziomu ziemi…
Zasadnicze pytanie – czy eksponaty ze zdjęć udało się zachować, czy przetrwały one niespokojny czas okupacji hitlerowskiej? SPK TRCN dotarło do zdjęć prezentujących „targowe” eksponaty na wystawie permanentnej w ówczesnym Muzeum Poczt i Telegrafów. Pojawiło się naturalnej pytanie – czy muzeum to posiada swoją ciągłość w dzisiejszych czasach, a jeśli tak – czy jest szansa, by eksponaty te były zachowane do dziś?
Trop zawiódł SPK TRCN do Wrocławia, gdzie w historycznym, przedwojennym budynku Poczty Głównej od lat 50. działa Muzeum Poczty i Telekomunikacji, bezpośredni następca przedwojennego MPiT. Niestety, okazało się, iż modele TRCN nie miały szczęścia – w trakcie II Wojny Światowej ich wystawa została, po ograbieniu przez najeźdźców z cenniejszych obiektów (bo kto by się interesował jakimiś „domkami”), zaplombowana; budynek Muzeum w latach 40. został następnie trafiony przez pocisk, który zniszczył część jego dachu – przez następne lata wojny wszystko było wystawione na zmienne warunki atmosferyczne, i po wyzwoleniu Warszawy – jak się okazało – nie nadawało się już do niczego.
Nie oznaczało to jednak braku zbiorów muzealnych w MPiT dotyczących TRCN. Jako, że Ministerstwo Poczt i Telegrafów przekazywało zrobioną przez/dla siebie dokumentację fotograficzną do Muzeum „na wieczne przechowanie”, materiały te zachowały są do dzisiaj. Należy je tylko wydobyć i… Rozpoznać.
11 maja 2021 r. w Muzeum Poczt i Telekomunikacji do Wrocławia przybyła delegacja SPK TRCN i Wójta Gminy Stare Babice w celu nawiązania współpracy z Muzeum i obejrzenia eksponatów w formie zdjęć, jakie udało się odnaleźć. Duże, naklejone na tekturowe podkładki zdjęcia z bromku srebra okazały się w większości wcześniej niewidzianymi ujęciami całego TRCN, prezentującymi nie tylko budynek nadajnika, budynek elektrowni własnej czy wieże, ale również zespoły przetwornic wirujących, płynne reostaty, pompy oleju, silnik elektrowni własnej wraz ze sterownią i zbiornikiem paliwa, różne ujęcia alternatorów Alexandersona, szaf sterowniczych z łupkowymi pulpitami i wnętrza Centralnego Biura Operacyjnego(!). Łącznie pojawiło się aż 20 zupełnie nowych zdjęć, które teraz będzie można pokazać światu.
Na wystawie MPiT eksponowany jest również „klucz”, jakim prezydent Stanisław Wojciechowski uroczyście inaugurował działalność radiostacji w listopadzie 1923 r. Obiekt ten jest odlany ze srebra, posiada sześciokątną (funkcyjną) podstawę mosiężną, przedwojennego polskiego orła na zwieńczeniu oraz inskrypcję:
Stanisław Wojciechowski Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Przy pomocy niniejszego kontaktu przekaźnika Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przesłał swój radjotelegram do Prezydenta Stanów Zjednoczonych wprowadzając w ruch Warszawską Transatlantycką Centralę Radjotelegraficzną i otwierając bezpośrednią komunikację między obydwoma krajami. 17. Listopada 1923.
Narzędzie to można oglądać w pierwszej sali MPiT, gdzie jest eksponowane w jednej z gablot ze stosownymi opisami. Pełna identyfikacja obiektu jest jednak utrudniona, gdyż ani na zdjęciach TRCN, ani w radiostacji w Grimeton nie można odnaleźć elementów bliźniaczych – zapewne oznacza to, iż ów srebrny „kontakt przekaźnika” był urządzeniem czysto ceremonialnym, służącym jedynie do pierwszego uruchomienia radiostacji w specjalnie przystosowanym do tego miejscu w jednej z szaf kontrolnych z przekaźnikami obsługującymi ruch napływający z CBO.
Nie jest to jednak koniec nowinek historycznych dotyczących TRCN z wrocławskiego Muzeum – obiektów tego rodzaju (zdjęć, dokumentów?) jest tam najpewniej więcej, potrzebne są jednak następne szczegółowe kwerendy w przepastnych archiwach. SPK TRCN jednak na pewno podejmie się tego zadania, być może nawet w ciągu najbliższych tygodni.
Reprezentacja Stowarzyszenia i Gminy Stare Babice została niezwykle ciepło przyjęta w Muzeum Poczt i Telekomunikacji, otwierając nowy rozdział w odkrywaniu historii TRCN – będącej również historią, dziedzictwem i tożsamością Gminy Stare Babice. Mamy nadzieję, że wspólnie uda nam się zrealizować wiele następnych inicjatyw, propagujących nie tylko samą TRCN, ale również pokaźne zbiory zgromadzone w MPiT – pocztowe, radiotechniczne i telekomunikacyjne.
Historyczne zdjęcia z poniższej galerii stanowią zbiory Muzeum Poczt i Telekomunikacji we Wrocławiu.
